Η ψυχοθεραπεία Gestalt

ΓΡΑΦΕΙ Η ΕΥΗ ΚΑΠΑΣΑΚΑΛΙΔΗ 
Σύμβουλος ψυχικής υγείας-ψυχοθεραπεύτρια|

Ο όρος Gestalt προέρχεται από το γερμανικό ρήμα gestalten που σημαίνει διαμορφώνω, σχηματίζω. Μεταφράζεται ορισμένες φορές ως σχήμα, μορφή ή φιγούρα, αλλά η πλησιέστερη από όλες είναι η λέξη «όλον». Ο άνθρωπος στη Gestalt είναι ένα κομμάτι του περιβάλλοντος και έχει την ικανότητα της επίγνωσης, δηλαδή, να συνειδητοποιεί τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις αντιλήψεις του. Θεωρείται ικανός να καθορίζει τις αντιδράσεις στο περιβάλλον, διαθέτει τη δυνατότητα να ικανοποιεί τις ανάγκες του και μπορεί να βιώνει τον εαυτό του στο παρόν. H ανθρώπινη φύση δεν είναι ούτε καλή, ούτε κακή και στην πορεία της εξέλιξης της περνάει από τρία στάδια, το κοινωνικό που αρχίζει μετά τη γέννηση και χαρακτηρίζεται από επίγνωση και προσοχή προς άλλα άτομα. Βασικές έννοιες στη θεωρία, μεταξύ άλλων, είναι το ‘φόντο’, δηλαδή όσα έχουν συμβεί στο άτομο από τη γέννηση του μέχρι τώρα και η ‘μορφή’ που είναι το σχήμα που έρχεται μπροστά κάθε φορά μέσα από το φόντο. Όταν υπάρχει εναλλαγή φόντου-μορφής με ρυθμικό τρόπο ανάλογα με τις ανάγκες που έχει κάθε φορά το άτομο και είναι σε θέση να διακρίνει την εκάστοτε ανάγκη, τότε υπάρχει αυτορρύθμιση.

Ο Perls, ιδρυτής της Gestalt, πίστευε ότι το υγιές άτομο λειτουργεί μέσα στο πλαίσιο της σωστής ισορροπίας όλων των μερών του και για να επιβιώσει πρέπει αυτή η ισορροπία να διατηρηθεί μέσα σε ορισμένα όρια. Όταν αυτή η λειτουργία αποτυγχάνει, όταν ο οργανισμός παραμείνει σε κατάσταση δηλαδή ανισορροπίας για μεγάλο διάστημα και είναι ανίκανος να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, τότε ασθενεί. Oι παιδικές εμπειρίες που δεν έχουν λυθεί βιώνονται συχνά σαν μισοτελειωμένες υποθέσεις, διαταράσσουν το άτομο στην ενήλικη ζωή και εμποδίζουν την αποτελεσματικότητα του στο παρόν. Όταν αυτές γίνουν αρκετά ισχυρές, το άτομο πιέζεται από ανησυχία, ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, αγωνία, καταπιεστική ενέργεια και ηττοπαθή διάθεση. Η O’ Leary αναφέρει χαρακτηριστικά πως «οι ασθενείς που δεν λένε αντίο, κρατούν κλειδωμένο στο χτες ένα κομμάτι της ενέργειας τους». Η βασική ιδέα είναι ότι το άτομο είναι το ίδιο υπεύθυνο για ό,τι του συμβαίνει και είναι εκείνο που αποφασίζει αν θα αλλάξει τη ζωή του ή όχι. Ο Bucay αναφέρει πως το άτομο πρέπει να αναγνωρίσει ότι κανένας άλλος δεν είναι ένοχος για κάτι που του συμβαίνει, κι ότι αν φέρει πάνω του τραύματα, ήταν πάντα με τη δική του συνενοχή ή όπως αναφέρει ο Osho «Εγώ είμαι υπεύθυνος για τη ζωή μου, για όλα μου τα βάσανα, για ό,τι μου συνέβη άλλοτε κι ό,τι μου συμβαίνει τώρα. Έτσι το διάλεξα. Αυτούς τους σπόρους έσπειρα, και τώρα μαζεύω τη συγκομιδή. Είμαι υπεύθυνος…».

Θεραπευτική διαδικασία

Στόχος είναι η επίγνωση, η οποία αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επίτευξη της αλλαγής. Η αναπτυσσόμενη επίγνωση βοηθά το άτομο να προχωρήσει μέσα από 5 στρώματα της λειτουργίας, τα οποία είναι τα κλισέ ή η απάτη όπου το άτομο παίζει παιχνίδια και υποδύεται ρόλους, το παίξιμο ρόλων ή η φοβία όπου το άτομο αρνείται και αποποιείται αυτό που είναι, το αδιέξοδο όπου το άτομο νιώθει ματαίωση και αναξιότητα, η ενδόρρηξη δηλαδή ακινητοποίηση και παθητικότητα και η έκρηξη που είναι η κατάλληλη στιγμή για θεραπευτική παρέμβαση καθώς το άτομο επιθυμεί να εκφραστεί και να αποφορτιστεί. Όταν το άτομο είναι υγιές, το όριο είναι ελαστικό και το άτομο συμμετέχει πλήρως στη διαδικασία αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον του. Μπορεί να αντιληφθεί ότι είναι ξεχωριστό άτομο και μπορεί να διακινδυνεύσει μια ένωση χωρίς να χάσει την επίγνωση των εσωτερικών και των εξωτερικών συνθηκών. Αντίθετα, οι μη υγιείς φοβούνται ότι θα χάσουν τον εαυτό τους μέσα από την επαφή. Η Gestalt ενσωματώνει και συνδυάζει διάφορες τεχνικές, λεκτικές και μη λεκτικές, όπως επίγνωση των αισθητηρίων, χρήση της ενέργειας, ασκήσεις αναπνοή, αξιοποίηση του σώματος και της διακύμανσης της φωνής, συναισθηματική έκφραση, όνειρα και φαντασιώσεις, ψυχόδραμα και δημιουργικότητα. Άλλες τεχνικές αποτελούν οι διαδραματίσεις που βασίζονται στην αρχή ότι η μάθηση απαιτεί δράση, όπως η διαδραμάτιση της προβολής, η τεχνική της πρόβας και η τεχνική της άδειας καρέκλας. Θα πρέπει, σε αυτό το σημείο, να γίνει κατανοητό ότι παρά τις τεχνικές που υπάρχουν, μεγαλύτερη σημασία στη θεραπεία Gestalt, έχει ο τρόπος και η ποιότητα της επαφής, δηλαδή το πώς, παρά οι τεχνικές καθαυτές. Το θεραπευτικό κλίμα έχει ιδιαίτερη σημασία στη Gestalt και η θεραπευτική συμμαχία βασίζεται στη γνήσια επαφή θεραπευτή και θεραπευόμενου μέσα από μια σχέση αποδοχής, αμοιβαιότητας και ουσιαστικής αλληλεπίδρασης.

Σε σύγκριση με άλλες προσεγγίσεις, η Gestalt δίνει περισσότερο έμφαση στη συναισθηματική παρά στη γνωστική διάσταση της προσωπικότητας. Ο Perls, σύμφωνα με την O’Leary έλεγε «Χάνε όλο και περισσότερο το ‘μυαλό’ σου και έλα πιο κοντά στις αισθήσεις σου». Όπως αναφέρει ο Bucay, είναι μια θεραπεία για να καταλάβει το άτομο τι του συμβαίνει την κάθε στιγμή και δίνει σημασία στην πράξη παρά στο σχεδιασμό, στο είναι παρά στο έχειν. Ένα από τα αρνητικά σχόλια που έχει δεχτεί η Gestalt είναι ότι κάνει το άτομο να λειτουργεί εγωιστικά ή ότι κρύβει τον κίνδυνο να ενθαρρύνει μια φιλοσοφία αδιαφορίας και ελαφρότητας στον πάσχοντα, έστω και προσωρινά με μια στάση του τύπου να ζήσει τη στιγμή. Η έννοια της αυτό-υποστήριξης έχει συζητηθεί ιδιαίτερα και έχει θεωρηθεί σε κάποιες περιπτώσεις ριψοκίνδυνη καθώς μπορεί να ταράξει τα νερά στις διαπροσωπικές σχέσεις και να έχει αρνητικές συνέπειες, όταν τα άτομα δεν θα μπορέσουν να διαχειριστούν τυχόν συγκρούσεις που μπορεί να προκύψουν από την αλλαγή και την επίγνωση του ατόμου που κάνει ψυχοθεραπεία, το οποίο έχει σταματήσει να λειτουργεί βάση των προσδοκιών των άλλων.

Η Gestalt είναι ένας τρόπος ζωής, είναι τόσο μια ψυχοθεραπευτική, όσο και φιλοσοφική προσέγγιση, που εστιάζει στη δυναμική και την τάση του ατόμου για επίγνωση και αυτοπραγμάτωση. Επίσης, όταν εστιάζει στη στιγμή, δεν αναφέρεται με αδιαφορία και ελαφρότητα, αλλά δέχεται και προϋποθέτει τόσο την εμπειρία όσο και τα σχέδια για τη ζωή. Πρόκειται για μια φυσική και καθολική προσέγγιση που απευθύνεται σε άτομα κάθε ηλικίας και κάθε επιπέδου με διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο σε μια ποικιλία καταστάσεων. Τέλος, θα μπορούσαμε να πούμε πως ολόκληρη η θεωρία της Gestalt συνοψίζεται με το εξής μήνυμα: “παραιτήσου από το κατάλοιπο της ταυτότητας που άλλοι σου όρισαν, πάρε τα ηνία και ζήσε στο παρόν έντονα, με αφοσίωση και αληθινά…”

Βιβλιογραφία
Βλαχούτσικου, Τ. (2001). Γκεστάλτ. Στο Π. Ασημάκης και συν., Σύγχρονες ψυχοθεραπείες: Από τη θεωρία στην εφαρμογή. Αθήνα: Ασημάκης.
Bucay, J. (2012). Από την άγνοια στη σοφία. Αθήνα: Opera.
Μαλικιώση-Λοΐζου, Μ. (1999). Συμβουλευτική Ψυχολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
McLeod, J. (2005). Εισαγωγή στη συμβουλευτική, Αθήνα: Μεταίχμιο
Nevis, E. (2007). Θεραπεία Gestalt: θεωρία και εφαρμογές. Αθήνα: Διόπτρα.
O’ Leary, E (1995). Η θεραπεία Gestalt. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Perls, F. (1989). Η προσέγγιση Γκεστάλτ. Αθήνα: Γλάρος.
Τζίντζερ, Σ. (2009). Η θεωρία Γκεστάλτ. Συμβουλευτική, 16 (63), 3-11.