Τα συναισθήματα και ο ρόλος τους στη ψυχική μας υγεία

ΓΡΑΦΕΙ Η ΑΝΝΑ ΝΤΙΖΟΥ
Σύμβουλος ψυχ. υγείας-μουσικοθεραπεύτρια|

Τα συναισθήματα είναι σύνθετες ψυχικές καταστάσεις, οι οποίες συνοδεύονται και από σωματικά φαινόμενα, που έχουν κάποια διάρκεια. Αφορούν δηλαδή , ολόκληρη την ψυχο-βιολογική υπόστασή του ατόμου. Τα συναισθήματα εμφανίζονται χωρίς τη δική μας συνειδητή συμμετοχή. Αυτό σημαίνει ότι, αν υπάρξει κάποιο αίτιο, το συναίσθημα θα προκληθεί αυτόματα. Bέβαια, και εφόσον συνειδητοποιήσουμε την ψυχική μας κατάσταση, μπορεί να γίνει μια συνειδητή επεξεργασία και αλλαγή αυτής.

Τα συναισθήματα εκδηλώνονται ως αντίδραση σε εσωτερικά ή εξωτερικά γεγονότα και έχουν μια ποιότητα την οποία βιώνουμε συνήθως ως ευχάριστη ή δυσάρεστη. Έχουν δηλαδή πάντα ένα πρόσημο, θετικό ή αρνητικό, το οποίο μας δημιουργεί μια τάση για προσέγγιση ή μια τάση για αποφυγή. Τα συναισθήματα έχουν κοινά σημεία στους ανθρώπους, ωστόσο διαφέρουν από άτομο σε άτομο, ανάλογα με την προσωπικότητα του αλλά και με το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον του,τέλος, τα συναισθήματα χαρακτηρίζονται από δυναμικότητα: αποτελούν κίνητρα για δράση, που ρυθμίζουν την συμπεριφορά μας. Μ’ άλλα λόγια τα συναισθήματα είναι οι βασικοί ρυθμιστές της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η ίδια η ετυμολογία της λέξης συν-κίνηση, μας παραπέμπει ακριβώς σε αυτήν την τάση για κίνηση, για δράση.

Όλα τα συναισθήματα είναι, στην ουσία, προτροπές για δράση, στιγμιαία πλάνα για την αντιμετώπιση της ζωής .Στα παιδιά και στα ζώα είναι πολύ εμφανής η σύνδεση συναισθήματος – πράξης. Στους “πολιτισμένους ενήλικες”, τα άτομα δηλαδή στα οποία έχει παρέμβει ο πολιτισμός και οι κοινωνικοί θεσμοί (κανόνες, απαγορεύσεις, πρέπει) μπορεί να συναντήσουμε συναισθήματα αποκομμένα από τις φυσιολογικές τους άμεσες εκδηλώσεις. Στη συναισθηματική μας παλέτα, κάθε συναίσθημα παίζει ένα μοναδικό ρόλο. Το κάθε συναίσθημα προετοιμάζει το σώμα για ένα εντελώς διαφορετικό είδος αντίδρασης.

Τα πιο βασικά συναισθήματα είναι ο θυμός,ο φόβος,η λύπη,η χαρά. Με το θυμό, το αίμα κυλάει προς τα χέρια και μας διευκολύνει να πιάσουμε ένα όπλο ή να επιτεθούμε σε κάποιον εχθρό. Οι παλμοί της καρδιάς αυξάνονται και μια έκρηξη ορμονών (όπως η αδρεναλίνη) προκαλεί έντονη ενεργητικότητα που οδηγεί σε κάποια άμεση δραστηριότητα, με την κατεύθυνση συνήθως της επίθεσης. Με το φόβο, το αίμα οδεύει προς τους μεγάλους σκελετικούς μυς, για παράδειγμα τα πόδια, κάνοντας πιο εύκολο το τρέξιμο. Έτσι, δημιουργείται και η αίσθηση ότι “παγώνει το αίμα”. Ταυτόχρονα, το σώμα ψύχεται στιγμιαία, αναστέλλοντας προσωρινά τη δράση δίνοντας “χώρο” στο χρόνο έτσι ώστε το άτομο να εκτιμήσει ποια είναι η καλύτερη αντίδραση. Η διέγερση του συμπαθητικού συστήματος προκαλεί μια έκκριση ορμονών που θέτουν το σώμα σε γενική επιφυλακή, κάνοντάς το έτοιμο για δράση. Η προσοχή μας συγκεντρώνεται στην άμεση απειλή, για να εκτιμηθεί καλύτερα η ενδεδειγμένη αντίδραση (αντίδραση μάχης ή φυγής).

Μια βασική λειτουργία της λύπης είναι ότι μας βοηθάει να προσαρμοζόμαστε σε μια σημαντική απώλεια, όπως είναι ο θάνατος ενός πολύ κοντινού μας προσώπου, ή σε μια μεγάλη απογοήτευση. Η λύπη προκαλεί ελάττωση της ενέργειας και του ενθουσιασμού μας για δραστηριότητες της ζωής, ιδιαίτερα για διασκέδαση και απολαύσεις, και όσο βαθαίνει και πλησιάζει την κατάθλιψη, επιβραδύνει τη διαδικασία του μεταβολισμού του σώματος. Αυτή η εσωστρεφής απομόνωση μας δίνει την ευκαιρία να θρηνήσουμε μια απώλεια ή μια χαμένη ελπίδα, να την επεξεργαστούμε και, καθώς επανέρχεται η ενεργητικότητά μας, να σχεδιάσουμε ένα νέο ξεκίνημα. Η απώλεια ενέργειας πιθανότατα κράτησε τους θλιμμένους προγόνους μας κοντά στις σπηλιές τους, όπου σίγουρα ήταν πιο ασφαλείς. Στα πλαίσια της ευχαρίστησης, μία από τις βασικές βιολογικές μεταβολές είναι η αυξημένη δραστηριότητα σε κάποιο εγκεφαλικό κέντρο που αναχαιτίζει τα αρνητικά συναισθήματα. Εκκρίνονται οι λεγόμενες ενδογενείς μορφίνες, οι ενδορφίνες. Αυξάνεται έτσι η διαθέσιμη ενεργητικότητα και κατευνάζονται αυτά που προκαλούν αρνητικές σκέψεις. Δεν συμβαίνουν σημαντικές μεταβολές στη βιοσωματική κατάσταση του ανθρώπου, μάλλον επικρατεί μια γενική ηρεμία .

Ως αποτέλεσμα αυτού, το σώμα συνέρχεται γρήγορα από τη βιολογική αναστάτωση που μπορεί να του προκαλέσει κάποια άλλη αρνητική συγκίνηση. Αυτή η κατάσταση προσφέρει στο σώμα τις προϋποθέσεις για να ξεκουραστεί γενικά, να οπλιστεί με ετοιμότητα, αυτοπεποίθηση και ενθουσιασμό για οποιαδήποτε δραστηριότητα και να πολεμήσει για την επίτευξη μιας μεγάλης ποικιλίας στόχων. Η αγάπη, τα τρυφερά συναισθήματα, βρίσκονται στον αντίποδα του φόβου και του θυμού , αλλά και η σεξουαλική ικανοποίηση συνεπάγονται τη διέγερση του παρασυμπαθητικού συστήματος.

Η πρόκληση μιας θετικής συναισθηματικής κατάστασης στα πλαίσια των σχέσεων με τους άλλους, είναι μια δικλείδα ,στην εξελικτική ανθρώπινη πορεία ,που διασφαλίζει ότι τα άτομα θα δημιουργήσουν σχέσεις, δηλαδή κρατάει τη συνοχή των κοινωνιών απέναντι σε πιο απομονωτικές συναισθηματικές δυνάμεις, όπως αυτές του θυμού και του φόβου. Κι αυτό γιατί η σύναψη σχέσεων φάνηκε να προσφέρει ένα πλεονέκτημα: οι κοινωνίες, μέσα από τη συνεργασία, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να επιβιώσουν. Κλείνοντας θα λέγαμε λοιπόν ότι τα συναισθήματα είναι σύνθετες, τόσο ψυχικές όσο και σωματικές, αντιδράσεις σε ερεθίσματα, οι οποίες προετοιμάζουν τον οργανισμό να δράσει ανάλογα τη περίπτωση: να επιτεθεί ή να τρέξει να σωθεί, να προσεγγίσει, να φροντίσει κλπ. Αυτόματες αντιδράσεις αυτού του τύπου έχουν χαραχτεί βαθιά στο DAN μας, σύμφωνα με τους βιολόγους, για μια πολύ μακρά περίοδο στην ανθρώπινη προϊστορία από αυτές τις αντιδράσεις εξαρτιόταν άμεσα η επιβίωση ή ο θάνατος.

Τα συναισθήματα περιέχουν μια σοφία: καθοδηγούν τη σκέψη μας, τις αξίες μας, τη συμπεριφορά μας, γι’ αυτό και είναι σημαντικό να βιώνουμε τα συναισθήματα μας αλλά και να τα αναγνωρίζουμε κάθε στιγμή,με αυτόν το τρόπο ερχόμαστε πιο κοντά στην αλήθεια του εαυτού μας.