H θεραπεία της Ντόρας από τον Sigmund Freud μέσα από τα όνειρα
Η περίπτωση της Ντόρας εξετάστηκε από τον Φρόυντ στο βιβλίο του «Μελέτες για την υστερία». Μέσω της ανάλυσης της Ντόρας, ο Φρόυντ επικύρωσε τη θεωρητική προσέγγιση της ερμηνείας των ονείρων, ανέλυσε τα υστερικά συμπτώματα συνδέοντάς τα με το απωθημένο, ασυνείδητο υλικό και ανέπτυξε τη θεωρία της μεταβίβασης.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Η Ντόρα γεννήθηκε στη Βιέννη και άρχισε την ανάλυση της με τον Φρόυντ, έπειτα από αίτημα του πατέρα της που θορυβήθηκε μήπως η κόρη του αυτοκτονήσει, έχοντας ήδη βρει ένα αποχαιρετιστήριο γράμμα της. Η Ντόρα προσήλθε για θεραπεία σε ηλικία 18 χρονών και αυτή διήρκησε 3 μήνες. Διακόπηκε έπειτα από απότομη απόφαση της ίδιας. Η Ντόρα ήταν μια σοβαρή, έξυπνη και καλλιεργημένη κοπέλα αστικής τάξης, η οποία είχε παρουσιάσει στο παρελθόν και παρουσίαζε στο παρόν νευρωτικά υστερικής φύσεως συμπτώματα όπως: βήχα, δύσπνοια, αφωνία, πονοκεφάλους, κακοδιαθεσία και υστερική εν γένει συμπεριφορά. Η κυρίαρχη φιγούρα ήταν ο πατέρας της, ένας άνδρας γύρω στα 50, πλούσιος βιομήχανος με εξαιρετικά ταλέντα, αλλά και ιστορικό πολλών σοβαρών ασθενειών (όπως φυματίωση, σύφιλη, αποκόλληση αμφισβληστροειδούς κ.ά). Η Ντόρα ήταν προσκολλημένη σε αυτόν. Από 6 χρονών η Ντόρα ασχολείται με τον πατέρα λόγω της φιλασθενείας του. Η μητέρα της περιγράφεται από την ίδια την ασθενή ως ακαλλιέργητη, με μοναδικό ενδιαφέρον τις δουλειές του σπιτιού. Είχε επίσης έναν μεγαλύτερο κατά 1,5 χρόνο αδερφό ο οποίος υποστήριζε την μητέρα του. (Άρα η καθημερινή σεξουαλική έλξη είχε φέρει από τη μια πλευρά τον πατέρα κοντά στην κόρη και από την άλλη την μητέρα στον γιο). Πρότυπο για την Ντόρα αποτελούσε η αδελφή του πατέρα της, η οποία έπασχε από βαριά μορφή ψυχονεύρωσης χωρίς υστερικά συμπτώματα.
Μέχρι 7-8 χρονών η Ντόρα είχε νυχτερινή ενούρηση που όταν διακόπηκε αναπτύχθηκε ψυχογενής δύσπνοια. Στα 12 ανέπτυξε πονοκεφάλους ημικρανικού τύπου και επεισόδια νευρογενούς βήχα. Η ημικρανία σταδιακά υφέθηκε, αλλά ο βήχας συνέχιζε με χαρ/κή χροιά και διαρκούσε 3 έως 5 εβδομάδες, ενώ τον τελευταίο καιρό μαζί με τον βήχα χανόταν και η φωνή της (αφωνία) για λίγες εβδομάδες. Τα τελευταία 10 χρόνια λόγω της φυματίωσης του πατέρα της, η οικογένεια περνούσε καιρό σε μια τοποθεσία στην εξοχή. Εκεί αναπτύχθηκε μια πολύ στενή φιλία με το ζεύγος κου. Κ και κα. Κ. Η κα. Κ. περιποιούνταν τον πατέρα όσο ήταν άρρωστος και ο κος. Κ. ήταν πολύ καλός με την Ντόρα. Επίσης, η Ντόρα φρόντιζε τα παιδιά των Κ. σαν δεύτερη μητέρα.
Το συμβάν που λειτούργησε στην προϋπόθεση για τη γένεση της υστερίας συνέβη 2 χρόνια πριν την έναρξη της θεραπείας ήταν αυτό στη λίμνη. Σε έναν περίπατο μετά από βαρκάδα στη λίμνη ο κος. Κ της πρότεινε ερωτικές σχέσεις και εκείνη προσβεβλημένη τον χαστούκισε και γύρισε στο σπίτι. Το συμβάν αυτό είναι το πρώτο που αναφέρει στην θεραπεία αλλά δεν είναι το πρώτο χρονικά με τον κο. Κ.
Το συμβάν που χρονικά ήταν πρώτο είχε λάβει χώρα όταν η Ντόρα ήταν 13-14 χρονών κ το οποίο είναι πιο κατάλληλο να επιδράσει σαν σεξουαλικό τραύμα. Ο κος. Κ την είχε προσκαλέσει στο μαγαζί του το οποίο βρισκόταν σε κεντρικό σημείο, στην πλατεία της πόλης για να παρακολουθήσουν μια τελετή που θα γινόταν στην πλατεία. Έπεισε τη γυναίκα του να μείνει στο σπίτι και ήτα οι δυο τους με τη Ντόρα και αφού έκλεισε τα ρολά του μαγαζιού έσφιξε ξαφνικά την Ντόρα επάνω του και την φίλησε στο στόμα. Η Ντόρα ένιωσε εκείνη τη στιγμή έντονη αποστροφή και έφυγε. Μετά από αυτό η Ντόρα τον απέφευγε συστηματικά. Η ασθενής αναφέρει ότι ένιωσε αηδία και εκ των υστέρων δεν έτρωγε καλά και ένιωθε µια αντιπάθεια για τα φαγητά, επίσης ανέφερε ότι ένιωθε συχνά στο επάνω µέρος του κορµιού της την πίεση εκείνου του αγκαλιάσµατος. Πιθανόν η Ντόρα αντί να ένιωσε τον σεξουαλικό ερεθισµό, που θα ένιωθε κάθε κορίτσι υπό άλλες συνθήκες, να ένιωσε µια κακοδιαθεσία που εντοπίζεται στο τµήµα του βλεννογόνου στην είσοδο του πεπτικού συστήµατος, δηλαδή αηδία. Επιπρόσθετα η Ντόρα σε εκείνο το αγκάλιασµα δεν ένιωσε µόνο το φιλί στα χείλη αλλά και την πίεση του ερεθισµένου πέους στο σώµα της. Αυτή την ανήθικη αίσθηση η κοπέλα την αφάνισε από την µνήµη της, την απώθησε και την αντικατέστησε µε την αθώα αίσθηση της πίεσης στον θώρακα, η οποία αντλεί την υπερβολική έντασή της από την απωθηµένη πηγή. Πρόκειται δηλαδή για µια µετατόπιση από το κάτω µέρος του σώµατος στο επάνω.
Μετά από αυτό το πρώτο χρονικά συµβάν η Ντόρα ανέπτυξε και µια φοβία ως προς τους άντρες. Ειδικότερα, δεν ήθελε να περνάει δίπλα από κανέναν άντρα και απέφευγε έντονα κάθε άντρα που εκφράζει κάποια τρυφερότητα. Εντυπωσιακό εδώ είναι το γεγονός ότι τα τρία συµπτώµατα (η αηδία, η αίσθηση της πίεσης στον θώρακα και ο φόβος για τους άντρες) ανάγονται σε ένα βίωµα , και ότι η διαδικασία του σχηµατισµού του συµπτώµατος γίνεται κατανοητή µόνο αφού συσχετιστούν οι τρείς ενδείξεις. Η αηδία είναι το σύµπτωµα απώθησης από την ερωτογενή ζώνη των χειλιών. Η πίεση του ερεθισµένου πέους προκάλεσε πιθανόν την ανάλογη αντίδραση στο αντίστοιχο γυναικείο όργανο, την κλειτορίδα, και ο ερεθισµός αυτής της δεύτερης ερωτογενούς ζώνης εντοπίστηκε στον θώρακα σαν αίσθηση πίεσης µέσω της µετατόπισης όπως είδαµε και νωρίτερα. Η αποφυγή αντρών σε πιθανή σεξουαλική διέγερση ακολουθεί µάλλον τον σχηµατισµό µιας φοβίας µε σκοπό να προστατέψει από τυχόν αναζωπύρωση του απωθηµένου βιώµατος.
Ένα θέµα που απασχολούσε πολύ έντονα την Ντόρα ήταν η σχέση του πατέρα της µε την κα.Κ καθώς ήταν πεπεισµένη ότι οι δυο τους είχαν αναπτύξει µια ερωτική σχέση και όχι µόνο φιλική όπως εκείνοι ισχυρίζονταν. Θεωρούσε πολύ σωστό που δεν µπορούσε να συγχωρήσει τον πατέρα για την συνέχιση της σχέσης αφενός µε τον κο.Κ και την Ντόρα,αλλά και του ίδιου µε την κα.Κ. Όταν ήταν εξοργισµένη σκεφτόταν πως την «πετάξανε» στον κύριο Κ. σαν ανταµοιβή για την ανοχή του στη σχέση µε την γυναίκα του. Πίσω από την τρυφερότητα για τον πατέρα διαφαινόταν η οργή για την κατάχρηση που της είχε κάνει.
Σχετικά µε το θέµα της σχέσης του πατέρα µε την κα.Κ. η Ντόρα ήταν κάθετη και κατηγορηµατική και εξαπέλυε έντονες µοµφές µε το ίδιο επαναλαµβανόµενο περιεχόµενο. Οι κατηγορίες την Ντόρας προς τον πατέρα ήταν «µεταµφιεσµένες» κατηγορίες προς τον εαυτό της : είχε δίκιο να πιστεύει ότι ο πατέρας της δεν ενδιαφερόταν να καταλάβει την πραγµατική συµπεριφορά του κου Κ. για να µην διαταραχθεί η σχέση µε την κα.Κ. Το ίδιο όµως έκανε και η Ντόρα, είχε γίνει συνυπεύθυνη για την σχέση και είχε αγνοήσει όλες τις ενδείξεις που αποκάλυπταν την φύση της σχέσης µε τον κο.Κ. Όλα ξεκαθάρισαν µετά το περιστατικό στην λίµνη και άρχισαν οι απαιτήσεις προς τον πατέρα. Τα προηγούµενα χρόνια η Ντόρα είχε προωθήσει µε κάθε –έµµεσο- τρόπο τη σχέση του πατέρα µε την κα.Κ.
Σε αυτό το σηµείο θα πρέπει να προσθέσουµε ότι σχεδόν ποτέ δεν είναι αρκετή µια και µόνη ασυνείδητη σκέψη ή φαντασίωση για δηµιουργήσει ένα σύµπτωµα. Το σύµπτωµα σηµαίνει εκδήλωση, πραγµατοποίηση µιας φαντασίωσης µε σεξουαλικό περιεχόµενο, δηλαδή µε άλλα λόγια µια σεξουαλική κατάσταση. Ένα σύµπτωµα έχει περισσότερες από µια σηµασίες, και χρησιµοποιείται για να εκφραστούν ταυτόχρονα πολλοί ασυνείδητοί συλλογισµοί. Καθώς στην διάρκεια των συνεδριών οι κατηγορίες προς τον πατέρα επαναλαµβανόταν συστηµατικά και ο βήχας συνεχιζόταν προέκυψε η σκέψη ότι το σύµπτωµα αυτό θα µπορούσε να έχει σχέση µε τον πατέρα. Η Ντόρα ήξερε πολύ καλά (αλλά δεν θυµόταν από πού) ότι υπάρχουν διάφοροι τρόποι σεξουαλικής ικανοποίησης. Ήταν ολοφάνερο ότι µε τον βήχα που προερχόταν συνήθως από ερεθισµό στον λαιµό φανταζόταν μια κατάσταση σεξουαλικής ικανοποίησης δια του στόµατος ανάµεσα στα δύο άτοµα που η ερωτική τους σχέση την απασχολούσε ασταµάτητα. Μετά την παραπάνω ερµηνεία την οποία ο Freud έκανε γνωστή στη Ντόρα ο βήχας σταµάτησε. Ένα άλλο, παρόµοιο σύµπτωµα το οποίο σταµάτησε µαζί µε τον βήχα ήταν και η δύσπνοια που εµφάνιζε η Ντόρα, η οποία στην αρχή είχε αποδοθεί σε καθαρά οργανικά αίτια (κόπωση) καθώς πρωτο-εµφανίστηκε κατά την διάρκεια µιας εκδροµής, µετά από µια κοπιαστική ανάβαση στο βουνό. Στην ανάλυση όµως η Ντόρα ανέφερε ότι κάποιο βράδυ είχε ακούσει κατά λάθος τους γονείς της κατά την διάρκεια µιας σεξουαλικής επαφής και θυµόταν ακόµα το λαχάνιασµα και την βαριά ανάσα του πατέρα που ακουγόταν. Η δύσπνοια που εµφάνιζε η Ντόρα δεν ήταν παρά ένα υποκατάστατο του λαχανιάσµατος κατά την συνουσία το οποίο είχε για αφετηρία τον πατέρα.
ΟΝΕΙΡΟ
Κάθε όνειρο είναι µια επιθυµία που παρουσιάζεται εκπληρωµένη η δε παρουσίασή της είναι συγκαλυπτική, εφόσον πρόκειται για απωθηµένη στο ασυνείδητο επιθυµία. Κάθε όνειρο έχει µια σηµασία που µπορεί να αποκαλυφθεί αν προσπαθήσουµε να το ερµηνεύσουµε. Αφού ερµηνευθεί το όνειρο µπορεί να αντικατασταθεί µε σκέψεις που εντάσσονται σε ένα εύκολα αναγνωρίσιµο σηµείο της συνειδητής ψυχικής ζωής. Το νόηµα κάθε ονείρου ωστόσο πρέπει να τονίσουµε ότι µπορεί να αποδειχθεί πολύπλευρο, άλλοτε µπορεί να είναι µια απωθηµένη επιθυµία, άλλοτε ένας επαληθευµένος φόβος, άλλοτε µια σκέψη που συνεχίζεται στον ύπνο, µια πρόθεση, ένα κοµµάτι πνευµατικής δηµιουργίας κτλ.
Με την περίπτωση της Ντόρας, ο Φρόυντ συνέχισε και ανέπτυξε την εργασία του πάνω στην ερμηνεία των Ονείρων.
1ο ΟΝΕΙΡΟ
Το όνειρο αυτό το έφερε η Ντόρα ακριβώς στο σηµείο που θα διαφωτίζανε ένα σκοτεινό σηµείο την παιδική ζωή της , ανακοινώνοντας ότι είναι ένα όνειρο το οποίο το ξαναείδε τις τελευταίες νύχτες, που το είχε ονειρευτεί κατ’επανάληψη παλιότερα µε το ίδιο ακριβώς περιεχόµενο.
Το όνειρο όπως το µετέδωσε η Ντόρα:
« Ένα σπίτι καίγεται, ο µπαµπάς όρθιος πάνω από το κρεβάτι µου µε ξυπνάει. Ντύνοµαι γρήγορα. Η µαµά θέλει να σώσει την κοσµηµατοθήκη της, ο µπαµπάς όµως λέει : ∆εν θέλω να καώ εγώ και τα δυο παιδία µου εξαιτίας της κοσµηµατοθήκης σου. Κατεβαίνουµε βιαστικά και µόλις βρίσκοµαι έξω, ξυπνάω.»
Το όνειρο αυτό το είδε πρώτη φορά στην πόλη Λ. που έγινε το συµβάν στην λίµνη και το ονειρεύτηκε τρείς νύχτες συνεχόµενα. Από τα συµφραζόµενα (συνειρµοί που έκανε µετά την αφήγηση του ονείρου) της Ντόρας προκύπτουν τα εξής: αρχικά όταν έφτασαν µε τον πατέρα της στο σπιτάκι στην πόλη Λ. µαινόταν µια καταιγίδα και ο πατέρας ανέφερε ότι φοβόταν τον κίνδυνο πυρκαγιάς καθώς ήταν ξύλινο και χωρίς αλεξικέραυνο . Η µαµά της Ντόρας κάποτε είχε µαλώσει µε τον πατέρα της για ένα κόσµηµα που της είχε κάνει εκείνος δώρο. Επιπροσθέτως, ο κος.Κ. είχε κάνει δώρο στην Ντόρα µια ακριβή κοσµηµατοθήκη λίγες µέρες πριν ( στην Γερµανική γλώσσα η λέξη Schmuckkastchen = κοσµηµατοθήκη, αποτελεί µια δηµοφιλή έκφραση για το γυναικείο γεννητικό όργανο). Το ίδιο απόγευµα µετά το συµβάν στην λίµνη η Ντόρα είχε ξαπλώσει όπως συνήθως στον καναπέ του υπνοδωµατίου για να κοιµηθεί λίγο. Ξύπνησε ξαφνικά και είδε τον κο.Κ. όρθιο µπροστά της. Ανήσυχη ακόµα από το περιστατικό στην λίµνη η Ντόρα ζήτησε κλειδί από την κα.Κ για να κλειδώνει όταν θέλε να κοιµηθεί και να αλλάξει, όµως την επόµενη µέρα το κλειδί είχε εξαφανιστεί (η Ντόρα ήταν πεπεισµένη ότι ο κος.Κ. είχε κρύψει το κλειδί ) και αναγκαζόταν να ντύνεται γρήγορα για να µην µπει εκείνος στο δωµάτιο όσο άλλαζε.
Η ερµηνεία που έδωσε ο Freud στο συγκεκριµένο όνειρο είναι η εξής: Η Ντόρα ήξερε ότι ο κος.Κ. µπορεί να µπει στο δωµάτιο ανά πάσα στιγµή από τη στιγµή που δεν µπορούσε να κλειδώσει και σκέφτηκε ότι ο άντρας αυτός µε πολιορκεί, θέλει να µπει στο δωµάτιό µου, η «κοσµηµατοθήκη» µου κινδυνεύει και αν συµβεί κάποιο κακό , θα φταίει για αυτό ο πατέρας. Γι’αυτό και χρησιµοποίησε στο όνειρο µια κατάσταση που εκφράζει το αντίθετο, έναν κίνδυνο από το οποίο την σώζει ο πατέρας. Σε αυτή την περιοχή του ονείρου είναι όλα ανεστραµµένα, το µυστικό όµως βρίσκεται στην µαµά. Η µαµά είναι η πρώην αντίζηλος για την εύνοια του πατέρα. Κατά τον καυγά µε το κόσµηµα επιθύµησε η Ντόρα να πάρει το βραχιόλι που η µαµά είχε αποκρούσει. Αν αντικαταστήσουµε το «παίρνω» µε το «δίνω» και το «αποκρούω» µε το «αρνούµαι» τότε αυτό σηµαίνει ότι η Ντόρα ήταν διατεθειµένη να δώσει στον πατέρα αυτό το οποίο του στερούσε η µαµά , και αυτό το όποιο επρόκειτο είχε σχέση µε τα κοσµήµατα. Σε αυτό το σηµείο, κάνει έναν συσχετισµό µε την κοσµηµατοθήκη που χάρισε ο κος.Κ. στην Ντόρα όπου ξεκινά µια σειρά παράλληλων σκέψεων όπου στη θέση του πατέρα της όρθιου πάνω από το κρεβάτι παίρνει ο κος.Κ. Σε αυτή τη σειρά σκέψεων θα πρέπει η µητέρα της Ντόρας να αντικατασταθεί µε την κα.Κ. Είναι λοιπόν, η Ντόρα διατεθειµένη να χαρίσει στον κο.Κ. αυτό που του αρνείται η γυναίκα του. Αυτή όµως είναι µια σκέψη που πρέπει να απωθηθεί µε πολύ κόπο και κάνει απαραίτητη την µετατροπή όλων των στοιχείων στο αντίθετό τους. Το όνειρο δηλαδή επιβεβαιώνει ότι η Ντόρα ξυπνά πάλι την παλιά αγάπη για τον µπαµπά για να προστατευθεί από τον έρωτά της για τον κο.Κ.(ο οποίος στο όνειρο υποκαθίσταται από την φωτιά ).
Στην επόμενη συνεδρία που ακολούθησε αυτή της ερµηνείας του ονείρου η Ντόρα έκανε άλλες δύο αποκαλύψεις, στην πρώτη ανέφερε ότι όταν ήταν 7-8 χρονών της είχε συµβεί κάποιες νύχτες να ουρήσει στον ύπνο της. Αυτό πυροδότησε στην σκέψη του Freud την άποψη ότι στους νευρωτικούς µια παρόµοια περίπτωση ενούρησης έχει πιθανότερη αιτία τον αυνανισµό. Η Ντόρα σαφώς αρνούταν οποιαδήποτε ανάµνηση σχετικά µε αυνανισµό , ωστόσο η άποψη αυτή έγινε βεβαιότητα στον Freud µέσω µιας συµπτωµατικής πράξης που έκανε η Ντόρα στην επόµενη συνεδρία: Όσο ήταν ξαπλωµένη έπαιζε µε ένα τσαντάκι που κρατούσε χώνοντας µέσα το ένα της δάχτυλό και ξανακλείνοντάς το και πάλι από την αρχή. Συµπτωµατική πράξη χαρακτηρίζεται η πράξη εκείνη που ο άνθρωπος κάνει αυτόµατα, ασυνείδητα, χωρίς να προσέχει και στις οποίες ο ίδιος δεν δίνει ιδιαίτερη σηµασία. Η προσεκτική ωστόσο παρακολούθηση θα δείξει ότι οι πράξεις αυτές , για τις οποίες η συνείδηση δεν ξέρει ή δεν θέλει να ξέρει τίποτα, εκφράζουν ασυνείδητες σκέψεις και παρορµήσεις. Σε αυτό το πλαίσιο , του παιδικού αυνανισµού, εντάσσει ο Freud και την άρνηση της Ντόρας να την εξετάσει γιατρός, γιατί στην σκέψη της θα µπορούσε ο ειδικός να ανακαλύψει το µυστικό της φέρνοντάς την αντιµέτωπη µε την απαγορευµένη πράξη. Επιπροσθέτως, η Ντόρα ανέφερε ότι η ενούρηση της κράτησε µέχρι λίγο πριν την εµφάνιση του άσθµατος, γεγονός που συνάδει µε τον κανόνα των υστερικών συµπτωµάτων, ότι δηλαδή δεν εµφανίζονται όσο τα παιδιά αυνανίζονται αλλά κατά την περίοδο της εγκράτειας, οπότε αποτελούν έκφρασή ενός υποκατάστατου της αυτοϊκανοποίησης , την οποία το παιδί συνεχίζει ασυνείδητα να αναζητά, όσον καιρό δεν αντικαθίσταται από κάποια άλλη φυσιολογική ικανοποίηση. Ένα άλλο γεγονός που ανέφερε η ίδια η Ντόρα στη συνάντησή τους το οποίο είχε διπλή νοηµατοδότηση, ήταν ότι παρουσίασε λευκόρροια, καταρροή λευκού υγρού από τα γεννητικά όργανα. Η διπλή σηµασία που έγκειται στο γεγονός αυτό έχει να κάνει αφενός µε το γεγονός ότι αποτελεί σύµπτωµα της υστερίας που έχει να κάνει µε την ‘’απαγορευµένη’’ πράξη του αυνανισµού, αλλά αφετέρου υποδηλώνει και την ταύτιση της Ντόρας µε την µητέρα της η οποία στο παρελθόν είχε προσβληθεί από βλεννόρροια και είχε τότε λανθασµένα υποθέσει ότι την είχε κολλήσει ο πατέρας λόγω της προϊστορίας του µε την σύφιλη.
Ένα επιπλέον στοιχείο του πρώτου ονείρου το οποίο αναφέρθηκε αργότερα ήταν ότι η Ντόρα κάθε φορά που ξυπνούσε της µύριζε καπνός. Ο καπνός ταίριαζε βέβαια στην φωτιά αλλά είχε και µια επιπλέον σχέση και µε τον ίδιο τον Freud (κάπνιζε πολύ και συνήθιζε να λέει σε πολλές περιπτώσεις την φράση «∆εν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά»). Η ίδια η Ντόρα όµως αντιτάχθηκε σε αυτή την άποψη ισχυριζόµενη ότι και ο πατέρας της αλλά και ο κος.Κ. ήταν µανιώδεις καπνιστές και πίστευε ότι η µυρωδιά δεν εµφανίστηκε στο τελευταίο όνειρο αλλά στα τρία προηγούµενα που είδε στην πόλη Λ. Ερµηνεύοντας το νέο στοιχείο που προστέθηκε ο Freud πιστεύει ότι ο καπνός εµφανίστηκε σαν συµπλήρωµα για να ξεπεραστεί µια ξεχασµένη απώθηση. Το πιθανότερο είναι ότι ανήκε στη πιο σκοτεινή και βαθιά απωθηµένη σκέψη του ονείρου να ενδώσει στον άντρα. ∆εν µπορούσε να σηµαίνει τίποτα άλλο από την λαχτάρα να δεχθεί το φιλί που στον καπνιστή έχει αναγκαστικά τη γεύση του καπνού.
Συµπερασµατικά λοιπόν, ο στόχος του συγκεκριµένου ονείρου που µπορεί να διατυπωθεί συνειδητά είναι ο εξής: Να φύγω από αυτό το σπίτι όπου από όσα έχω δει κινδυνεύει η παρθενιά µου. Θα φύγω µε τον µπαµπά και τα πρωινά θα φροντίσω να µην µε αιφνιδιάσουν στο ντύσιµο. Πίσω τους βέβαια µαντεύουµε την ύπαρξη κάποιου άλλου σκοτεινού συλλογισµού, οποίος αντιστοιχεί στο αντίστροφο ρεύµα και γι’αυτό έχει καταπιεστεί.
Το όνειρο δηλαδή στην συγκεκριµένη περίπτωση δεν παρουσιάζεται σαν ένας φτασµένος στόχος αλλά σαν µια επιθυµία, και πιο ειδικά µια επιθυµία από την παιδική ζωή. Η πρόθεση να φύγει από το σπίτι δεν αρκεί από µόνη της για να δηµιουργήσει ένα όνειρο, γίνεται ικανή όµως εφόσον συµπληρωθεί µε κάποια άλλη πρόθεση που στηρίζεται σε παιδικές επιθυµίες. Η επιθυµία να αντικαταστήσει τον κο.Κ. µε τον πατέρα είναι η κινητήρια δύναµη για την δηµιουργία του ονείρου. Ωστόσο, η επιθυµία αυτή ανακαλεί την µνήµη όχι µόνο κάποιο υλικό της παιδικής ηλικίας αλλά και υλικό που διατηρεί τις πιο στενές σχέσεις µε την καταπίεση αυτού του πειρασµού. Μια τέτοια προϊστορία µπορεί ανάλογα µε το σύνολο των συστατικών της προϋποθέσεων να αιτιολογήσει δύο είδη συµπεριφοράς απέναντι στις απαιτήσεις του έρωτα σε ώριµη ηλικία: είτε ένα πλήρες και χωρίς αντίσταση σε βαθµό διαστροφής δόσιµο στη σεξουαλικότητα είτε αντιδραστικά την άρνηση της σεξουαλικότητας µε κατάληξη στη νεύρωση ( όπως συνέβη στην Ντόρα).
2ο ΟΝΕΙΡΟ
Λίγες εβδοµάδες µετά το πρώτο όνειρο η Ντόρα είδε το δεύτερο µετά την ερµηνεία του οποίου και διακόπηκε η θεραπεία. Αυτό το δεύτερο όνειρο ήταν πιο δυσνόητο και πολύπλοκο από το πρώτο ωστόσο επέφερε την επιβεβαίωση για την ψυχική κατάσταση της ασθενούς και έδωσε την δυνατότητα για την ερµηνεία ενός άλλου συµπτώµατος της Ντόρας ( πυρετός και κρίση σκωληκοειδίτιδας) .
Το όνειρο όπως το αφηγήθηκε η Ντόρα (περιλαµβάνονται και οι προσθήκες που έκανε εκ των υστέρων):
Περπατώ σε µια πόλη που δεν γνωρίζω, βλέπω δρόµους και πλατείες που µου είναι άγνωστες.( * Προσθήκη εκ των υστέρων: Σε µια πλατεία βλέπω ένα µνηµείο. )Κατόπιν φτάνω σε ένα σπίτι όπου µένω, πηγαίνω στο δωµάτιό µου και βρίσκω εκεί ένα γράµµα της µαµάς µου. Μου γράφει : Επειδή λείπω από το σπίτι χωρίς να το γνωρίζουν οι δικοί µου , δεν θέλησε να µου γράψει ότι ο µπαµπάς αρρώστησε. Τώρα πέθανε και αν θέλεις;-µπορείς να έρθεις. Μετά πηγαίνω στον σταθµό και ρωτώ κάπου 100 φορές : Που είναι ο σταθµός; ∆ιαρκώς παίρνω την απάντηση : Πέντε λεπτά. Κατόπιν βλέπω µπροστά µου ένα πυκνό δάσος και µπαίνω µέσα. Ρωτώ έναν άντρα , που συναντώ εκεί και εκείνος µου λέει : ∆ύο ώρες. Προσφέρεται να µε συνοδέψει , εγώ όµως αρνούµαι και προχωρώ µόνη µου. Βλέπω µπροστά µου τον σταθµό αλλά δεν µπορώ να τον φτάσω. Με κυριεύει το συνηθισµένο συναίσθηµα φόβου που έχουµε στα όνειρα όταν δεν µπορούµε να προχωρήσουµε. Κατόπιν βρίσκοµαι στο σπίτι, στο µεταξύ όµως θα πρέπει να ταξίδεψα , µόνο που δεν θυµάµαι τίποτα.-Μπαίνω στο θυρωρείο και ρωτώ τον θυρωρό για το διαµέρισµά µας. Η υπηρέτρια µου ανοίγει και απαντά: Η µαµά και οι άλλοι είναι κιόλας στο νεκροταφείο. (*προσθήκη στην επόµενη συνάντηση : Βλέπω πολύ καθαρά τον εαυτό µου να ανεβαίνει τη σκάλα και µετά την απάντησή της υπηρέτριας πηγαίνω καθόλου λυπηµένη (ήρεµη), στο δωµάτιό µου και διαβάζω ένα µεγάλο βιβλίο που βρίσκεται στο τραπέζι µου.)
Το περιδιάβασµα σε µια ξένη πόλη ήταν προσδιορισµένο από τα κατάλοιπα της ηµέρας: την προηγούµενη ηµέρα είχε δείξει σε κάποιους συγγενείς που φιλοξενούσαν ένα άλµπουµ που της είχε χαρίσει ένας νεαρός τα Χριστούγεννα, µε φωτογραφίες από µια γερµανική πόλη. Το άλµπουµ ήταν µέσα σε ένα κουτί και δεν το έβρισκε αµέσως, γι’αυτό ρώτησε την µαµά της Που είναι το κουτί; (στο όνειρο η ερώτηση αυτή εµφανίζεται σαν Που είναι ο σταθµός; Ο σταθµός εξυπηρετεί την κυκλοφορία, στα γερµανικά η λέξη Verkehr χρησιµοποιείται και για την συνουσία). Ο αποστολέας του άλµπουµ ήταν ένας νεαρός που είχε γνωρίσει στην πόλη Β. , ο οποίος είχε βρει δουλειά στη Γερµανία µε σκοπό να ανεξαρτητοποιηθεί γρηγορότερα και να την διεκδικήσει. Μέχρι να γίνει αυτό όµως η Ντόρα θα έπρεπε αν περιµένει. Επίσης, ανάµεσα στους συγγενείς από την ∆ρέσδη, που φιλοξενούσαν, ήταν και ένας ξάδελφος που η Ντόρα έπρεπε να ξεναγήσει στην Βιέννη ο οποίος της θύµισε ότι όταν είχε επισκεφθεί την ∆ρέσδη : περιφερόταν στους δρόµους σαν ξένη καθώς δεν ήθελα κανείς να την ξεναγήσει και πήγε µόνη της. Επισκέφτηκε την πινακοθήκη και στάθηκε µπροστά από τους πίνακες που της άρεσαν. Συγκεκριµένα στάθηκε εκστασιασµένη µπροστά στην Σιξτίνα δύο ώρες , σε ονειροπόλο θαυµασµό για την Μαντόνα. Η Μαντόνα είναι προφανώς η ίδια η Ντόρα , πρώτον λόγω του νεαρού θαυµαστή της που της έστελνε τις κάρτες και δώρα, και κατόπιν γιατί είχε κερδίσει την αγάπη του κου.Κ. κυρίως µε την µητρική στάση που είχε κρατήσει µε τα παιδιά του, και επειδή ως κορίτσι είχε ένα παιδί (θα το αναλύσουµε παρακάτω) . Η Μαντόνα άλλωστε είναι πολύ δηµοφιλής φαντασίωση στα κορίτσια ως διέξοδος για την πίεση από τις σεξουαλικές ενοχές.
Στο πρώτο µέρος του ονείρου η Ντόρα ταυτίζεται µε τον νεαρό άνδρα , περιπλανάται στα ξένα, καταβάλλει προσπάθειες να φτάσει κάπου , άλλοι όµως τον καθυστερούν, χρειάζεται υποµονή και πρέπει να περιµένει.
Στην συνέχεια γίνεται ένας συσχετισµός ανάµεσα στην ερώτηση που Ρωτά κάπου 100 φορές µε την επιστολή του ονείρου και την επιστολή που ή ίδια είχε αφήσει σαν αποχαιρετιστήριο γράµµα στους γονείς της. Αναλυτικότερα, το προηγούµενο βράδυ είχαν κάνει µια δεξίωση για τους συγγενείς που φιλοξενούσαν , και προς το τέλος της βραδιάς ο πατέρας είχε ζητήσει από την Ντόρα να του φέρει ένα κονιάκ επειδή δεν µπορεί να κοιµηθεί αν δεν πιεί πρώτα ένα κονιάκ. Η Ντόρα ζήτησε από την µητέρα το κλειδί για την κάβα αλλά εκείνη καθώς ήταν απορροφηµένη σε µια συζήτηση δεν της απάντησε , µέχρι που η Ντόρα χάνοντας την υποµονή της ξεφώνισε : Σε ρώτησα ήδη εκατό φορές που είναι το κλειδί! Στην πραγµατικότητα είχε ρωτήσει µόνο πέντε φορές. Στο όνειρο ο αριθµός πέντε αφορά έναν χρονικό προσδιορισµό : πέντε λεπτά. Οι αριθµοί στα όνειρα πολλές φορές έχουν αποσπαστεί από τον συσχετισµό τους και έχουν υπεισέλθει σε άλλον. Η ερώτηση που είναι το κλειδί; µοιάζει σαν να είναι η αντρική εκδοχή της ερώτησης που είναι το κουτί ; και φαίνονται να µοιάζουν µε ερωτήσεις για τα γεννητικά όργανα.
Ο συσχετισµός µε την επιστολή έρχεται µε το παρακάτω γεγονός που η ίδια η Ντόρα µετέδωσε, στην ίδια δεξίωση την ώρα του φαγητού κάποιος συγγενής έκανε την συνηθισµένη πρόποση προς τον οικοδεσπότη ευχόµενος πολλά χρόνια µε καλή υγεία. Η Ντόρα εκείνη την στιγµή κοίταξε τον πατέρα της και διέκρινε στο πρόσωπό του µια αµηχανία και µια έκφραση που έδειχνε προσπάθεια να κρύψει διάφορες σκέψεις, τις οποίες η ίδια ήξερε πολύ καλά: ότι ήξερε ότι είναι άρρωστος και ποιος ξέρει πόσο καιρό του ήταν γραφτό να ζήσει; Με αυτό τον συλλογισµό έφτασε ο Freud στο περιεχόµενο της επιστολής.
Ο πατέρας της πέθανε, εκείνη είχε φύγει µε δική της θέληση από το σπίτι. Αυτό θύµιζε την επιστολή που είχε γράψει η ίδια στους γονείς της η οποία είχε σκοπό να τροµοκρατήσει τον πατέρα κα να αφήσει την κα.Κ. ή τουλάχιστον να τον εκδικηθεί. Το όνειρο λοιπόν, αποτελεί µια εκδικητική φαντασίωση προς το πρόσωπο του πατέρα: η ίδια έφυγε από το σπίτι και η καρδιά του πατέρα ράγισε από πόνο και λαχτάρα για αυτή. Αυτή ήταν η εκδίκησή της καθώς γνώριζε πολύ καλά ότι ο πατέρας της δεν µπορούσε να κοιµηθεί χωρίς εκείνη να του πάει το κονιάκ .Ήξερε πως ο πατέρας δεν κοιµόταν επειδή του έλειπε η αγαπηµένη του γυναίκα.
Συνεχίζοντας την συνεδρία η Ντόρα θυµήθηκε πάλι την σκηνή µε τον κο.Κ. στη λίµνη όπου αφού τον χαστούκισε έφυγε τρέχοντας να γυρίσει πίσω. Στην διαδροµή συνάντησε έναν άνδρα και τον ρώτησε πόσο µακριά είναι µέχρι την πόλη και εκείνος της απάντησε «∆υόµισι ώρες». Το δάσος στο όνειρο έµοιαζε µε το δάσος στην λίµνη και µε το δάσος που είχε δει την προηγούµενη ηµέρα σε έναν πίνακα όπου υπήρχαν και νύµφες. Τοποθετώντας στην σειρά τον σταθµό (στα γερµανικά η λέξη Vorhof σηµαίνει εκτός από προθάλαµο του σταθµού και µε όρους ανατοµίας µια συγκεκριµένη περιοχή των γυναικείων σεξουαλικών οργάνων) , το νεκροταφείο και τις νύµφες ( όπου στην ιατρική επίσης σηµαίνουν τα µικρά χείλη πίσω από το τρίχωµα στο γυναικείο γεννητικό όργανο) διαφαίνεται ότι , όπως λέει χαρακτηριστικά ο Freud , µια συµβολική σεξουαλική γεωγραφία. Πίσω από την έκδηλη κατάσταση του ονείρου κρυβόταν µια φαντασίωση διακόρευσης. Μόλις είπε ο Freud αυτή την ερµηνεία στην Ντόρα εκείνη αµέσως θυµήθηκε την προσθήκη ότι ανεβαίνει ήρεµα στο δωµάτιό της και διαβάζει ένα µεγάλο βιβλίο που έµοιαζε µε λεξικό. Εδώ οδηγούµαστε µε µια σειρά συλλογισµών στο παραπάνω συµπέρασµα ως εξής: τα παιδιά δεν διαβάζουν σε ένα λεξικό ήρεµα για απαγορευµένα πράγµατα γιατί φοβούνται τους γονείς. Στο όνειρο όµως ανετράπη αυτή η κατάσταση καθώς ο πατέρα ήταν νεκρός και όλοι οι άλλοι έλειπαν από το σπίτι άρα µπορούσε να διαβάσει ό,τι της άρεσε( ή να αγαπά όποιον θέλει) ανενόχλητη. Πρόκειται για διπλή εκδίκηση εναντίον του πατέρα αλλά εναντίον του καταναγκασµού που ασκούσαν επάνω της οι γονείς.
Με αφορµή την παραπάνω ερµηνεία και αναφορά στο λεξικό η Ντόρα θυµήθηκε ότι κάποτε µε αφορµή έναν ξάδελφό της που είπε πάθει σκωληκοειδίτιδα είχε ψάξει στο λεξικό την ασθένεια αυτή (και ίσως και κάτι άλλο σεξουαλικού περιεχοµένου αλλά δεν θυµόταν). Η ίδια αποκάλυψε τότε πως εννέα µήνες µετά την σκηνή στην λίµνη έπαθε την κρίση και η ίδια και ανέβασε πυρετό. Αυτή η χρονική συνάφεια είναι σηµαδιακή, η δήθεν κρίση ήταν η υλοποίηση της φαντασίωσης ενός τοκετού µε τον άντρα που αγαπόυσε (άλλωστε 2 µέρες µετά την κρίση εµφανίστηκε η έµµηνος ρύση για πρώτη φορά στην Ντόρα).
Ο Freud ήδη από την πρώτη τους συνάντηση είχε διαµορφώσει µια σκέψη σχετικά µε τον τρόπο που αντέδρασε η Ντόρα στη σκηνή στη λίµνη, αλλά δεν την εξέφρασε ποτέ στην Ντόρα. Πίστευε πως το χαστούκι που έδωσε στον κο.Κ , η αποφυγή του αλλά και το γεγονός ότι κράτησε για µέρες κρυφό το συµβάν το έκαναν να υποθέσει ότι δεν προέρχονται από το σοκ της κοπέλας για σεξουαλικά θέµατα (άλλωστε όπως αποδείχθηκε ήταν ήδη εξοικειωµένη) αλλά προήλθαν από κάποια προσβολή που ένιωσε η Ντόρα εκείνη τη στιγµή. Αυτό δεν µπορούσε να παρά να το επιβεβαιώσει η ίδια η Ντόρα κατά την διάρκεια της τελευταίας τους συνάντησης. Ειδικότερα, η Ντόρα πήγε στην προκαθορισµένη συνεδρία και µε αποφασιστικό ύφος ανακοίνωσε ότι 14 ηµέρες πριν είχε αποφασίσει ότι αυτή θα ήταν και η τελευταία τους συνάντηση. Αυτή η δήλωση της έφερε συνειρµικά στο νου την δήλωση αποχώρησης που έκανε µια γκουβερνάντα που είχαν στην υπηρεσία τους οι Κ. την περίοδο που συνέβη το περιστατικό στην λίµνη. Η κουβερνάντα αυτή είχε εξοµολογηθεί στην Ντόρα ότι ήταν ερωτευµένη µε τον κο.Κ και πως ο ίδιος της είχε προτείνει ερωτικές σχέσεις λέγοντάς της ότι «Η γυναίκα µου δεν µου προσφέρει τίποτα». Η κοπέλα είχε ενδώσει στην πρόταση του κου Κ. και όταν εκείνος µετά από λίγο καιρό άρχισε να την αποφεύγει , θύµωσε µαζί του και τους ανακοίνωσε ότι σε 14 ηµέρες θα αποχωρούσε. Η Ντόρα λοιπόν, όταν ο κος.Κ. της πρότεινε ερωτικές σχέσεις χρησιµοποίησε την ίδια ακριβώς φράση («Η γυναίκα µου δεν µου προσφέρει τίποτα») δεν αντέδρασε µε το χαστούκι γιατί αιφνιδιάστηκε, αλλά γιατί προσβλήθηκε που τόλµησε να της φερθεί σαν µια απλή γκουβερνάντα, και από εκδίκηση τον χαστούκισε. Είναι φανερή η ταύτιση που ένιωσε η Ντόρα µε το πρόσωπο της γκουβερνάντας, καθώς και η ίδια δεν έφυγε αµέσως, καθώς επίσης δεν ανέφερε το περιστατικό σε κανένα παρά στην µητέρα της 14 µέρες µετά. Από την ανάλυση προέκυψε ότι ο λόγος που η Ντόρα δεν το είπε αµέσως ήταν γιατί περίµενε και ήλπιζε ότι ο κος.Κ. θα συνέχιζε την προσπάθειά του και έτσι θα καταλάβαινε αν βλέπει τα πράγµατα σοβαρά µαζί της, γεγονός το οποίο δεν έγινε και η Ντόρα αποφάσισε να τον εκδικηθεί.
Το δεύτερο όνειρο είχε και µεγάλη µεταβιβαστική αξία καθώς µε τον τρόπο της η Ντόρα ανακοίνωνε στον Freud ότι τους είχαν µείνει ∆ύο ώρες εργασίας και πως προτιµούσε να συνεχίσει µόνη της.
Επίλογος…
Η περίπτωση της Ντόρας µπορεί να φαίνεται σύντοµη και ατελής αλλά αποδεικνύει την χρησιµότητα της ανάλυσης στην υστερία. Τα συµπτώµατα δεν εξαφανίζονται κατά την διάρκεια της θεραπείας αλλά αργότερα όταν ο ασθενής έχει αποσυνδεθεί από τον γιατρό. Κατά την διάρκεια µιας ψυχαναλυτικής θεραπείας η δηµιουργία νέων συµπτωµάτων αναστέλλεται. Η παραγωγικότητα της νεύρωσης δεν έχει ατονήσει αλλά δραστηριοποιείται στη δηµιουργία ενός ιδιαίτερου είδους ασυνείδητων συλλογισµών, που µε άλλα λόγια λέγονται µεταβιβάσεις. Στην περίπτωση της Ντόρας, ήταν σαφές ότι αρχικά η µεταβίβαση είχε να κάνει µε τον Freud ο οποίος στην φαντασία της αντικαθιστούσε τον πατέρα .Τον συνέκρινε συνειδητά πάντα µαζί του και προσπαθούσε να σιγουρευτεί για την ειλικρίνειά του απέναντι της, διότι όπως ανέφερε χαρακτηριστικά και η ίδια «ο πατέρας προτιµά πάντα τη µυστικότητα και τον πλάγιο δρόµο».
Μεταβίβαση παρατηρείται και στα δύο όνειρα της Ντόρας, την οποία όµως όπως πολύ ευσυνείδητα παρατηρεί ο ίδιος ο Freud , δεν είχε αντιληφθεί έγκαιρα µε αποτέλεσµα η θεραπεία να διαρκέσει µόλις τρεις µήνες καθώς η Ντόρα διέκοψε. Στο πρώτο όνειρο , όπου προειδοποιούσε η ίδια τον εαυτό της να φύγει από την θεραπεία όπως είχε κάνει τότε στο σπίτι του κου. Κ. στην λίµνη, θα µπορούσε αυτό να αξιοποιηθεί στην θεραπεία κάνοντας τον απλό συσχετισµό του κου. Κ µε τον Freud που θα µπορούσε ενδεχοµένως να στέψει την προσοχή της Ντόρας σε κάποια λεπτοµέρεια σε σχέση µε τον κο.Κ και µε την λύση της µεταβίβασης αυτής η ανάλυση θα είχε βρει πρόσβαση σε ένα νέο υλικό της µνήµης. Όπως εύστοχα και ειλικρινά παρατηρεί ο Freud , δεν αντιλήφθηκε τότε την µεταβίβαση αυτή µε αποτέλεσµα λόγω κάποιου στοιχείου επάνω του που θύµιζε τον κο.Κ. να κάνει την Ντόρα να τον εκδικηθεί τον Freud µε τον ίδιο τρόπο που ήθελε να εκδικηθεί τον κο.Κ., εγκατέλειψε την θεραπεία και τον ίδιο τον Freud όπως πίστευε ότι την ξεγέλασε και εγκατέλειψε ο κος.Κ. Έτσι η Ντόρα εκδραµάτισε ένα σηµαντικό τµήµα των αναµνήσεών της και των φαντασιώσεών της αντί να το αναπαράγει στη θεραπεία.
Έκβαση της θεραπείας στο µέλλον
Τέσσερις µε πέντε εβδοµάδες µετά την λήξη της θεραπείας άρχισε να νιώθει πολύ καλύτερα και τα συµπτώµατα σταδιακά εξαφανίστηκαν. Εξ’ αφορµής ενός θλιβερού γεγονότος (πέθανε ένα από τα παιδιά των Κ.) η Ντόρα ξανασυναντήθηκε µαζί τους και κατάφερε αρχικά να συµφιλιωθεί µαζί τους, µετά να τους εκδικηθεί και να τερµατίσει τις σχέσεις της µαζί τους. Κατάφερε να παραδεχθεί η κα.Κ. την σχέση της µε τον πατέρα, αλλά κατάφερε επίσης και τον κο.Κ . να παραδεχθεί στον πατέρα και σε όλους ότι το συµβάν στην λίµνη είχε όντως συµβεί (κάτι το οποίο είχε αρχικά διαψευσθεί από τον ίδιο) αποκαθιστώντας έτσι την υπόληψή της. Επέστρεψε στο γραφείο του Freud κάποια στιγµή ζητώντας βοήθεια για µια νευραλγία στη δεξιά µεριά του προσώπου –και πάλι περίµενε 14 ηµέρες πριν τον επισκεφθεί!. Η νευραλγία αυτή ήταν µια αυτοτιµωρία και η µετάνοια για το χαστούκι που έδωσε τότε στον κο.Κ αλλά και µια µεταφορά της εκδίκησης στο πρόσωπό της για την απότοµή διακοπή της θεραπείας. Αποτελεί µη σεξουαλικοποιηµένο σύµπτωµα και εξυπηρετεί την ενόρµηση της επιθετικότητας. Η Ντόρα τελικά παντρεύτηκε τον νεαρό του της είχε στείλει το άλµπουµ και είχε ταυτιστεί στο δεύτερο όνειρο.
Με αυτή την μελέτη ο Φρόυντ ήθελε να δείξει πως η τεχνική της ερμηνείας των ονείρων μπορεί να χρησιμοποιηθεί, για να έρθουν στην επιφάνεια απωθημένες πλευρές της ανθρώπινης ψυχής. Επίσης, προσπάθησε να αποδείξει ότι η σεξουαλικότητα είναι η κινητήρια δύναμη για κάθε σύμπτωμα και κάθε εκδήλωση του φαινομένου της υστερίας.
- Με τον όρο υστερία, (Hysteria) εννοείται στην ψυχολογία μια μορφή σωματομορφικής διαταραχής κατά την οποία το άγχος και οι ψυχολογικές πιέσεις μετατρέπονται σε οργανικά συμπτώματα, όπως είναι η παράλυση, η τύφλωση και η κώφωση.
- Απώθηση είναι μηχανισμός άμυνας κατά τον οποίο απωθείται τόσο η εμπειρία όσο και το συναίσθημα που τη συνόδεψε. Το άτομο παραπέμπει (απωθεί) στο ασυνείδητο ενορμήσεις που του προκαλούν αναστάτωση και απειλούν την ακεραιότητά του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bernheimer C, Kahane C.In Dora’s Case: Freud, Hysteria, Feminism, Vol. 13, No. 3 (Spring, 1988), pp. 609-611, Published by: University of Chicago Press
- Decker, H. (1991).Freud, Dora, and Vienna 1900. New York: The Free Press.
- Freud, S. (1991). Ντόρα – Η ανάλυση µιας υστερίας , Επίκουρος.
- Lewis, A.J. (2004). The Dora effect: the role of transference in psychoanalysis, Available from: Andrew James Lewis, Retrieved on: 13 January 2016, https://www.researchgate.net/publication/266140331
- Loewenberg, Peter. (1985).Decoding the past: The psychohistorical approach. New Brunswick, NJ: Transaction.
- Mahony, Patrick. (1996).Freud’s Dora: A historical, textual, and psychoanalytic study. New Haven, CT: Yale University Press.
- Μπακιρτζόγλου, Σ. (2014). Όνειρο, κείµενο από παρουσίαση σεµιναρίου για την Ονειρογνωσία.
- Ramas, Maria. “Freud’s Dora, Dora’s Hysteria.”In Dora’s Case: Freud–hysteria–feminism. By Charles Bernheimer and Claire Kahane. New York: Columbia UP, 1985. 149-80.
- Rose, J. “Dora fragment of an analysis”, In Dora’s Case Freud-Hysteria-Feminism, Columbia University Press New York
- Rogow, Arnold. (1978). A further note to Freud’s “Fragment of an analysis of a case of hysteria”.Journal of the American Psychoanalytic Association,26, 311-330.
Ψυχορροπία