Διαστροφή και φετιχισμός

Οι διαστροφές αλλά και ο φετιχισμός είναι στοιχεία που υπάρχουν περισσότερα χρόνια από όσο μπορούμε να υπολογίσουμε αλλά πάντα έμοιαζαν να ανήκουν σε μία “σκοτεινή” σελίδα της σεξουαλικότητας του ανθρώπου. Ο λόγος για αυτό, είναι ο φόβος που συνοδεύει κάθε τι που δεν είναι, πλήρως, κατανοητό αλλά και η “απόχρωση” που επέλεξε να δώσει ο κινηματογράφος στην προσπάθειά του να εκμεταλλευτεί την απήχησή τους. Και κάπου εδώ ξεκινά το παράξενο…

Φαίνεται, ότι αυτές οι δύο παρεκκλίσεις τις σεξουαλικότητας εξάπτουν το ενδιαφέρον με την ποικιλότητα αλλά και με τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνονται. Για αρχή, όμως, ας προσπαθήσουμε να ορίσουμε αυτά τα δύο με ένα – περισσότερο – εναλλακτικό τρόπο. Σε απλά λόγια, λοιπόν, παραφιλία είναι να βρίσκει κάποιος διέγερση μέσα από τρόπους οι οποίοι δεν μοιάζουν συνηθισμένοι. Σαν να αλλάζει ο σκοπός της σεξουαλικής πράξης. Τι σημαίνει, όμως, αλλάζει ο σκοπός; Ας σκεφτούμε τη λιβιδινική ενέργεια – που είναι υπεύθυνη για τη σεξουαλικότητα στους ανθρώπους – σαν ένα τρένο! Ενώ, λοιπόν, το τρένο αυτό ξεκινά να ταξιδεύει το σώμα διανύοντας μία διαδρομή μέχρι να εκτονωθεί στον τελικό προορισμό αυτό – απεναντίας – σταματά σε κάποια μεσοστάση. Αυτή η μεσοστάση γίνεται και ο σταθμός στον οποίο επικάθεται και συνεπώς το αντικείμενο έκφρασής της.

Πως, όμως, αλήθεια δημιουργείται ένα φετίχ ή μία σεξουαλική διαστροφή και σε ποια ηλικία πρωτοσχηματίζεται;

Για να γίνει κατανοητό, θα πρέπει να αναφερθούμε, αρκετά, σε μία πολύ σημαντική περίοδο της ζωής των παιδιών… Κάπου στην ηλικία των 3 έως 5 χρόνων, ένα μικρό αγόρι αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι υπάρχουν ανατομικές διαφορές ανάμεσα σε ένα ανδρικό και ένα γυναικείο σώμα. Αυτή η αντίληψη είναι που αφυπνίζει συναισθήματα όπως η έλξη, η αντιπαλότητα, η ζήλεια αλλά και ο φόβος. Σε αυτό το στάδιο, λοιπόν, το παιδί ξεκινά να βιώνει το γνωστό Οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα – σε ελεύθερη μετάφραση – είναι η διαδικασία αναγνώρισης και ταύτισης του παιδιού με το γονιό του αντίστοιχου φύλου. Συγκεκριμένα, το αγόρι, καταλαβαίνει ότι έχει ερωτική διάθεση και αυτή την ερωτική διάθεση την προβάλει στο γονιό του αντίθετου φύλου.

Από εκεί, η διαδικασία για να αποκτήσει την αντρική ταυτότητα είναι τόσο απλή όσο και πολύπλοκη… Εφόσον θέλει να κατακτήσει, ερωτικά, τη μητέρα καταλαβαίνει ότι είναι αδύνατο να παραγκωνίσει τον πατέρα του που μοιάζει τόσο μεγάλος και ισχυρός. Για την ακρίβεια, θεωρεί ότι ο πατέρας του θα ανακαλύψει, αυτή του, την κρυφή επιθυμία και θα το τιμωρήσει αφαιρώντας του το αντικείμενο που θα έκανε την κατάκτησή, αυτή, δυνατή… Το φαλλό. Για να αποτάξει τον φόβο του ευνουχισμού, λοιπόν, μιμείται τα χαρακτηριστικά του πατέρα. Ταυτίζεται, δηλαδή, με εκείνον που δεν μπορεί να νικήσει και επιτυχώς αποβάλει το άγχος του.

Στα νεαρά κορίτσια η διαδικασία είναι κάπως διαφορετική. Ενώ και εκείνα, αρχικά, επιδεικνύουν διάθεση προς τον γονιό του αντίθετου φύλου στην πορεία αντιλαμβάνονται κάτι εντελώς διαφορετικό… Ότι δεν έχουν φαλλό! Εκείνη τη στιγμή, ξεκινά ο λεγόμενος φαλλικός φθόνος και η επιθυμία να αποκτήσουν και εκείνες ένα. Η διαδικασία συνεχίζει για το κορίτσι με το να προβάλει το άγχος αυτό στη μητέρα που θεωρεί υπεύθυνη για την ανατομική του “έλλειψη”. Το άγχος, αυτό, επιλύεται όταν το κορίτσι απωθήσει το συναίσθημα αυτό και ταυτιστεί με τη μητέρα που κατηγορεί. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό και πως βοηθάει; Μα με ένα τρόπο, φυσικά… Αν δεν ταυτιστεί με τη μητέρα δεν θα αποκτήσει τη γυναικεία ταυτότητα η οποία θα του δώσει τη δυνατότητα να αντικαταστήσει την επιθυμία για τον εκλιπόντα φαλλό με την επιθυμία της μητρότητας!

Αφού, αυτό, έγινε όσο κατανοητό μπορεί να γίνει ας συνδέσουμε τα παραπάνω με το θέμα μας και ας δούμε πως μπορεί να δημιουργηθεί ένα φετίχ σε ένα αγόρι ή μία διαστροφή σε ένα κορίτσι αντιστοίχως. Σε ορισμένες περιπτώσεις, λοιπόν, τα αγόρια βιώνουν ένα τρομερό άγχος όταν συνειδητοποιούν ότι η μητέρα τους δεν έχει ίδιο όργανο αναπαραγωγής με αυτά. Η απουσία φαλλού από τη μητέρα ενισχύει τον φόβο για τον επικείμενο ευνουχισμό από τον πατέρα καθώς αυτός θα πρέπει να ήταν υπεύθυνος για τον “ευνουχισμό” και εκείνης! Έτσι, επενδύουν σε ένα άψυχο αντικείμενο στο οποίο αναπαριστούν τον εκλιπόντα φαλλό της – πράγμα που τα ηρεμεί. Αυτό το αντικείμενο είναι, συνήθως, κάτι που έχει υποπέσει στην αντίληψή τους λίγο πριν ξεκινήσουν να προβληματίζονται για την “έλλειψη” στη γενετήσια περιοχή της μητέρας.

Ταυτόχρονα, όμως, το αντικείμενο αυτό γίνεται και δέκτης της λιβιδινικής τους ενέργειας αφού μεταμορφώνει το άγχος τους σε σεξουαλικό ενθουσιασμό. Με τη σειρά του, αυτό αναπαριστά και μία νίκη επάνω στον προηγούμενο φόβο τους καθώς τα γεμίζει με ένα αίσθημα προστασίας. Πέραν, όμως, από την ηρεμία, το φετίχ που αναπτύσσουν έχει και ένα άλλο πολύ σημαντικό ρόλο… Λειτουργεί ως σύνδεσμος καθώς ενώνει τη σεξουαλικότητά τους με αυτή της γυναίκας. Για να γίνει κατανοητό, σκεφτείτε το αντικείμενο του φετίχ τους σαν μία γέφυρα η οποία ξεκινά από αυτούς και καταλήγει στη γυναίκα. Μέσω αυτού ταξιδεύει το “τρένο” της λιβιδινικής τους ενέργειας και φτάνει να εκπληρωθεί στο γυναικείο σώμα!

Τα κέρδη στο μυαλό τους δεν σταματούν εκεί καθώς – εφόσον το αντικείμενο του φετιχισμού τους είναι άψυχο – τότε είναι και, εντελώς, κάτω από τον έλεγχό τους… Αφού έχει συνειδητοποιηθεί αυτό, η γυναίκα θεάται ως, απολύτως, ασφαλής για να συνάψει σχέσεις μεταξύ τους!

Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι το φετίχ είναι ένα εισιτήριο απόδρασης από μία αφόρητη πραγματικότητα σε μία πιο υποφερτή φαντασία. Ας δούμε, για παράδειγμα, τους άντρες που δυσφορούν από το βιολογικό τους φύλο και καταφεύγουν στην παρενδυσία. Η επιλογή τους, αυτή, τους ηρεμεί αλλά μέσα από ένα παράδοξο τρόπο… Ποιον, αναρωτιέστε; Ας δούμε, λοιπόν…

Ας φανταστούμε ένα αγόρι που από νεαρό έως και αργότερα πάλευε με το να καταλάβει που ανήκει. Έβλεπε το σώμα του αντρικό αλλά – συγχρόνως – δεν το αντιλαμβανόταν. Για αυτή του τη δυσκολία τιμωρήθηκε στην παιδική του ηλικία, γελοιοποιήθηκε ή ακόμα και παρενοχλήθηκε. Όλη, αυτή, η αδικία που βίωσε του δημιούργησε θυμό και η παρενδυσία ήταν μία πράξη ανταπάντησης. Καθώς μιμείται το ντύσιμο και τη συμπεριφορά του αντίθετου φύλου καταφέρνει να νιώσει τη διέγερση αλλά – την ίδια στιγμή – παρωδεί την γυναικεία φιγούρα. Εδώ είναι που ξεκινά να εντοπίζεται το παράδοξο… Η παρενδυσία ολοκληρώνεται είτε μέσω της αυτοικανοποίησης είτε μέσω της συνουσίας και με το να συμβαίνει αυτό, ο άνδρας παρένδυτος αναβιώνει την όποια κακουχία βίωσε μικρός αλλά μέσα από την οδό της σεξουαλικής απόλαυσης. Έτσι, αυτή τη φορά, βγαίνει ικανοποιημένος νικητής και αναθεσπίζει αυτό που έζησε μικρός αφού αυτό που, τότε, του προκαλούσε πόνο τώρα του προσφέρει απόλαυση!

Τι άλλο, όμως, μπορεί να οδηγήσει στην υιοθέτηση μίας διαστροφής; Ας αλλάξουμε πρίσμα – αλλά και πρωταγωνιστές – και ας κοιτάξουμε το θέμα μας διαφορετικά… Νωρίτερα από το Οιδιπόδειο στάδιο και ας κοιτάξουμε το πυρηνικό σύμπλεγμα. Τι είναι αυτό; Ένας κυκεώνας συναισθημάτων, συμπεριφορών και ιδεών που εδρεύουν στην πολύ πρώιμη, βρεφική εμπειρία. Εκεί είναι και που εδρεύει και μία λαχτάρα για μία συγχώνευση με κάποιον άλλο, μία φαντασίωση να γίνει κάποιος ένα με κάποιον άλλο και να βιώσει την απόλυτη ασφάλεια και ηρεμία. Μία ασφάλεια που παραπέμπει στη μοναδική αίσθηση που προσέφερε το περιβάλλον της μήτρας. Θετικά ακούγονται όλα αυτά, σωστά; Ίσως… ίσως, όμως, και να αφυπνίσουν συναισθήματα τρόμου καθώς η απόλυτη ένωση, η ζεύξη εις ένα μπορεί να σημάνει και την απώλεια του ατομικού εαυτού, να προσδώσει την αίσθηση της λήθης. Εκεί, λοιπόν, εδρεύει ένα ακόμα παράδοξο… Γεννάται το δίλλημα του είτε συνδέομαι με κάποιον και ρισκάρω το ενδεχόμενο να πληγωθώ ή δεν συνδέομαι με κάποιον, παραμένω κύριος του εαυτού μου αλλά καταλήγω μόνος! Ένα ερώτημα που όλοι – λίγο πολύ – έχουμε απευθύνει στον εαυτό μας συνειδητά ή ασυνείδητα.

Το εγώ μας, τότε, – ως φύλακας της ψυχικής μας ομοιόστασης – ανταποκρίνεται σε αυτό το δίλλημα και περνάει στην επίθεση επιλέγοντας μία καταστρεπτική στάση απέναντι στην απειλή του ερωτήματος. Μία στάση, η οποία σκοπεύει να εξοντώσει την πηγή της απειλής αλλά – αν συμβεί αυτό – τότε κινδυνεύει να περάσει μία ζωή ανερωτική! Η λύση είναι μία, λοιπόν… να σεξουαλιστεί όλη, αυτή, η επιθετικότητα και να μετατραπεί σε σαδισμό. Μία ορμή, δηλαδή, ελέγχου και πρόκλησης πόνου για αυτό που προηγούμενα κινδυνεύαμε να μας πληγώσει.

Κλείνοντας, ας σημειώνω ότι χωρίς να έχουμε αναφερθεί στις κατηγορίες των φετίχ ή σεξουαλικών αποκλίσεων ανακρίναμε τα αναλυτικά αίτια πίσω από αυτές. Αίτια, τα οποία δεν είναι τίποτα άλλο από αναπτυξιακά “σκαλιά” της προσωπικότητάς μας που επελέχθει να πατηθούν αλλιώς. Αυτό που προκύπτει είναι ότι δεν είναι οι, ίδιες, οι τάσεις “σκοτεινές” ούτε και διαστροφικές. Διαστροφικά είναι τα σημάδια πίσω από αυτές που χαράχθηκαν σε μία ηλικία όπου δεν κατάφερε κάποιος να έχει τη δυνατότητα να τα διαχειριστεί αλλιώς.

Ιάκωβος Σιανούδης
Ψυχολόγος Bsc, ψυχοθεραπευτής

Εισαγωγική φωτογραφία:www.flickr.com/photos/sakoset
Φωτογραφίες κειμένου:www.flickr.com/photos/sakoset, www.flickr.com/photos/marketingfacts

Βιβλιογραφία
Chasseguet – Smirgel, J. (1985) Creativity and Perversion. London: Free Association Books
Freud, S. (1905), Three Essays on the Theory of Sexuality. (Edition 7), London: Penguin Books
Freud, S. (1927) Fetishism. (Edition 7), London: Penguin Books
Glasser, M. (1979). Sexual Deviations. Oxford: OUP
Harding, C. ( 2001) Sexuality. Psychoanalytic Perspectives, Hove: Brunner Routledge
Hakeem, A. (2002) Transsexualism: A case of the emperor’s new clothes?, New York: Routledge
Limentani, A. (1989) Between Freud and Klein. London: Free Association Books.
Stoller, R., J. (1977) Perversion: The Erotic Form of Hatred. London: Quartet
Welldon, E. (2002) Sadomasochism, Cambridge: Icon Books