Της ψυχής η αντήχηση

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΙΑΚΩΒΟΣ ΣΙΑΝΟΥΔΗΣ
Bsc Ψυχολογίας, Συνθετικός Ψυχοθεραπευτής-Συγγραφέας|

(για τη σχέση της έκφρασης με την υγεία)

Μαζί με την πρώτη ανάσα, έρχεται κι ο πρώτος ήχος. Το κλάμα. Η πρώτη έκφραση του ανθρώπου είναι το κλάμα. Η ζωή του ξεκινά δηλώνοντας πώς νιώθει. Το να την αρνηθεί, θα σημαίνει ότι αρνείται τη ίδια του την ύπαρξη. Ένα βρέφος, βέβαια, δεν το σκέφτεται αυτό. Πράττει αυθόρμητα και ανακουφίζεται. Αν είναι τυχερό, μεγαλώνοντας συνεχίζει να διατηρεί αυτόν τον ιαματικό αυθορμητισμό στις ανάγκες του. Έτσι, δεν αρρωσταίνει ποτέ η ψυχή του, αφού όλες οι νόσοι σχετίζονται με ένα πράγμα. Την σχέση που έχω με την έκφραση.

Η έκφραση είναι η απόδοση, δήλωση και φανέρωση, της συναισθηματικής μου θέσης. Ένα καθρέφτισμα και μία απήχηση εκείνου που αντηχεί μέσα μου. Αυτό φέρνω στον έξω κόσμο και ισορροπώ. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, βρίσκομαι σε σχεσιακή δυσαρμονία με τον εαυτό μου.

Εάν στα παιδικά μου χρόνια, μεγάλωσα σύμφωνα με το πώς θα έπρεπε να νιώθω, και όχι με το πώς νιώθω, αν ήταν απαραίτητη συνθήκη να εξηγώ αυτό που αισθάνομαι, αντί να το βιώνω, τότε η έκφρασή μου έχει ατονήσει όπως ένας αγύμναστος μυς.

Μία γενναία γυναίκα που βλέπω, σε μία πρώτη συνάντηση, μου είπε κάποτε. Αισθάνομαι, είπε, σαν έναν σκελετό που έχει μόνο κεφάλι και τίποτα από σώμα, δέρμα και λοιπά όργανα. Χωρίς να το καταλαβαίνει, η γυναίκα αυτή, με το να αποκαλύπτει την απουσία του σώματος, μου έλεγε ότι δεν έχει συναίσθημα. Είχε χάσει κάθε επαφή μαζί του. Είχε αρνηθεί την έκφρασή του σε τέτοιο βαθμό, που ο κοινωνός του συναισθήματος – το σώμα – τής ήταν άχρηστο και ατόνησε.

Το βλέπουμε πολύ συχνά γύρω μας πια. Το αποτέλεσμα χρόνων σιωπής και δυσαρμονίας με τον εαυτό. Το πιο σύνηθες είναι τα επεισόδια πανικών. Οι κρίσεις πανικού είναι αποτέλεσμα άρνησης της έκφρασης. Σε απλά λόγια, συμβαίνουν όταν οι επιθυμίες με τις απαγορεύσεις μας συγκρούονται και το Εγώ μας δεν μπορεί να τις φέρει σε ισορροπία. Το αποτέλεσμα είναι διάχυτο άγχος που κατακλύζει το σώμα.

Η κρίση πανικού, όμως, όσο φοβερή κι αν φαίνεται, έχει δύο επίπεδα πολύ χρήσιμα για τον εαυτό. Το πρώτο είναι ότι εκτονώνει την εσωτερική πίεση ακριβώς όπως κάνουν οι σφυριχτές βαλβίδες ασφαλείας στις χύτρες ταχύτητας για να μην ανατιναχθούν. Το δεύτερο είναι ότι λειτουργεί ως σήμα του οργανισμού πως κάτι δεν ισορροπεί και χρειάζεται φροντίδα. Χρειάζεται να την αφουγκραστώ, λοιπόν. Να την μεταφράσω και να αξιοποιήσω το μήνυμά της. Να την εκφράσω αλλιώς. Τότε, δεν θα έχει και κανένα λόγο το αίτημά της να υπάρχει σε αυτή τη μορφή.

Η έκφραση είναι κάτι το τρομερά θεραπευτικό όταν παραχθεί με τον τρόπο που χρειάζεται, λοιπόν. Το μεγαλύτερο παράδοξο είναι ότι αρνούμαστε να την επιτρέψουμε. Τότε, είναι και που εκείνο που δεν αφήνουν τα χείλη μου να ειπωθεί, θα γίνει ανάγλυφο στο κορμί μου.

Μεταξύ δύο ανθρώπων, φυσικά, η έκφραση είναι κάτι το σωτήριο. Προστατεύει την σχέση. Συχνά ακούω “Κι αν του πω όλα όσα νιώθω και κινδυνέψω να τον χάσω;” Το μόνο από το οποίο κινδυνεύω, όμως, είναι να γίνει η σχέση πιο αληθινή φέρνοντας τα αληθινά μου συναισθήματα μέσα της. Αντιθέτως, η σιωπή είναι η διακοπή της σχέσης. Βαθιά επιθετική συμπεριφορά. Για αυτό και τα ζευγάρια, όταν θυμώσουν μεταξύ τους, σταματούν να μιλούν. Με έναν τρόπο, διακόπτουν τη μεταξύ τους σχέση. Η σιωπή είναι η άρνηση της έκφρασης. Εκεί συνήθως αρρωσταίνει η σχέση. Είτε όταν σωπαίνω από θυμό ή από φόβο.

Όσο εκφράζομαι, τόσο γυμνάζω το ηχείο της ψυχής, όμως. Εκεί μπορώ να κάνω ώριμες σχέσεις και να τις αντέξω. Στην σχέση είναι το ωριμότερο, όταν αγαπώ, να επιτρέπω να με αγαπάει ο άλλος με τον τρόπο του. Η αγάπη δεν είναι ταύτιση – η ταύτιση είναι συνήθως εξουδετέρωση της ατομικότητας ενός από τους δύο – είναι προσφορά, ελευθερία. Η ελευθερία να είναι ο άλλος αυτός που είναι. Είναι ευγνωμοσύνη και εκτίμηση – η ώριμη αγάπη, δηλαδή. Μια τέτοια αγάπη δεν χωράει απλά την έκφραση. Την προωθεί, την προϋποθέτει. Ξέρει ότι οι λέξεις ενεργοποιούν ισχυρές πράξεις αυτοπραγμάτωσης. Ξέρει ότι είναι προέκταση της σχέσης τους, δύο κόσμοι που σμίγουν και αναδύουν κάτι μεγαλύτερο από το άθροισμά τους. Για αυτό και η αγάπη, η πραγματική αγάπη, μας κάνει φλύαρους ακόμα κι όταν δεν μιλάμε.

Για αυτό και οι ανθρώποι που φοβούνται να εκφραστούν, έχουν μια μεγάλη αγάπη να αποδίδουν ταμπέλες στους άλλους. Είναι ένας τρόπος να δικαιολογήσουν την αστοχία τους σε όρους που δεν τους καθιστούν υπεύθυνους για αυτή. Οι ταμπέλες, όμως, είναι καταδίκη. Στην ταμπέλα αρνούμαστε το δικαίωμα της έκφρασης στον άλλο, έξω από τις ιδιότητες που του έχουμε αποδώσει. “Ο σύντροφός μου είναι ανίκανος… Η σύζυγός μου είναι ανικανοποίητη”. Εκεί απαγορεύουμε κάθε σχέση με τον άλλο έξω από αυτό που του επιτρέπει να είναι ο τίτλος του. Αγνοούμε κάθε στοιχείο του, πέρα από αυτό που επιβεβαιώνει την ταμπέλα του. Η ταμπέλα, όμως, είναι αθεράπευτη σε μια σχέση. Απρόσβλητη ακόμα και από κάθε απόπειρα οποιουδήποτε θεραπευτή. Το πραγματικά σπουδαίο είναι να ψάχνουμε πάντα τον άνθρωπο πίσω από την ταμπέλα, όχι την ταμπέλα πίσω από τον άνθρωπο. Το πραγματικά σημαντικό είναι να αγαπάμε με έναν τρόπο που χωράει την έκφραση.

Ακόμα και για τις εσωτερικές μας ταμπέλες, όμως. Εκείνες που κουβαλούμε και εμποδίζουν την έκφρασή μας έξω από τους όρους τους. Εκείνες που συνθέτουν έναν ψευδή εαυτό, αποδεκτό από εκείνους που τις απέδωσαν, όμως άδειο από συναίσθημα. Εκεί, πιο πολύ, χρειάζεται να έρθει η αποδοχή. Χωρίς να μου θυμώσω. Χωρίς να μου φερθώ σκληρά. Όταν σταματήσω να προσπαθώ να αλλάξω την ταμπέλα, θα ξεκινήσω να αντιστέκομαι στο να με αλλάζει αυτή. Μεγάλη διαφορά. Στην πρώτη περίπτωση πολεμάω τον εαυτό μου. Στη δεύτερη τον προστατεύω.

Σπλάχνο της ψυχής η εκφραση. Πηγή ίασης. Συνώνυμο της θεραπείας. Και η αρρώστια συνώνυμο της άρνησής της. Αλλά, για να είναι θεραπευτική, η έκφραση χρειάζεται να έχει δύο επίπεδα. Το πρώτο είναι να εκφράσω αυτό που έχω κρατημένο μέσα μου. Να το εκφράσω για να δείξω εκτίμηση σε αυτό που νιώθω. Με αυτό, ή θα πάρω αυτό που χρειάζομαι, ή θα καταλάβω με ποιον σχετίζομαι. Αυτό από μόνο του είναι θεραπευτικό. Ειδικά όταν δεν το συσχετίζω με το πόση επίδραση έχει στον άλλο, αλλά πόσο καλό κάνει σε μένα που το διοχετεύω εκεί που χρειάζομαι.

Το δεύτερο επίπεδο είναι να βγει από το στόμα μου και να μπει στο αφτί μου. Να αφουγκραστώ, δηλαδή, αυτό που με βαραίνει. Εκεί, αν δεν το εκτιμήσεις αρκετά εσύ, θα δείξω τη εκτίμησή μου με το να με αποσύρω από μια κατάσταση που με στερεί ή με αρρωσταίνει.

Το να εκφραστώ, λοιπόν, είναι θεραπευτικό όχι μόνο όταν το επιτρέπω, αλλά όταν αναλαμβάνω και τη δράση του. Άρνηση έκφρασης σημαίνει άρνηση δράσης. Μόνο για το βρέφος που πρωτοέρχεται στο κόσμο, το κλάμα είναι συνάμα και δράση. Δεν μπορεί να περπατήσει μόνο του, δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τον εαυτό του. Με το κλάμα, χρησιμοποιεί ό,τι έχει στη διάθεσή του για να αλλάξει εκείνο που το δυσφορεί. Εγώ, όμως, μπορώ. Για εμένα, δράση σημαίνει να ακούσω το κλάμα της ψυχής μου και να ικανοποιήσω το αίτημά μου με τα υπόλοιπα εργαλεία που έχω στη διάθεσή μου.

Στη θεραπεία το μαθαίνω αυτό. Μαθαίνω να με εκτιμάω εκφράζοντας αυτό που νιώθω, αλλά και διαθέτοντάς το κάπου που θα το εκτιμήσουν ομοίως. Ένας ζωγράφος ζωγραφίζει γιατί δεν είναι ευχαριστημένος με τον κόσμο έξω και προσπαθεί να φτιάξει έναν δικό του. Μοιάζει πολύ με κάποιον που θεραπεύεται. Μόνο που ο θεραπευόμενος δεν είναι ευχαριστημένος με τον κόσμο μέσα του.

Όσο εκφράζομαι, όσο δρω, τόσο βρίσκομαι σε σχεσιακή αρμονία με τον εαυτό μου. Όταν η ψυχή μου συνηχεί με τον συνειδητό μου κόσμο, τότε είμαι απρόσβλητος από κάθε τι νοσηρό. Αρκεί να με μάθω. Να με αφουγκραστώ, να με μεταφράσω. Από εμένα ξεκινούν όλα. Αν δεν χωρέσει η έκφραση στη σχέση με τον εαυτό μου, δεν θα χωρέσει πουθενά αλλού.